Le doti di Catone scrittore

In omnibus rebus singularis fuit industriae. Nam et agricola sollers et peritus iuris et magnus imperator et probabilis orator et cupidissimus litterarum fuit. Quarum studium etsi senex quinquaginta annorum arripuerat, tamen in eis tantum progressum fecit ut nihil omnino reperiri possit neque ex Graecis neque ex Italicis rebus quod ei incognitum fuerit. Ab adulescentia confecit orationes, in quibus multum vigoris invenitur; senex historias scribere instituit. Earum sunt libri septem, quorum primus continet res gestas regum populi Romani, secundus et tertius continent unde quaeque Italicarum civitatum orta sit, ob quam rem Origines eos videtur appellasse. In quarto autem bellum Punicum est primum, in quinto secundum. Reliqua bella pari modo prosecutus est usque ad praeturam Servii Galbae, qui diripuit Lusitanos. Atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine nominibus res notavit. In iisdem exposuit quae in Italia aut in Hispania facta sunt. In quibus libris multum industriae et diligentiae comparet, nihil doctrinae. (da Cornelio Nepote)

TRADUZIONE

In tutte le cose fu di particolare zelo. Infatti fu abile agricoltore ed esperto di legge e grande comandante ed apprezzabile oratore e grande appassionato di lettere. E sebbene si fosse dedicato allo studio di queste [già] vecchio di cinquanta anni, vi fece tuttavia tale progresso che nulla assolutamente si poteva trovare né nelle cose della Grecia, né delle Italiche, che gli fosse sconosciuto. Fin dalla adolescenza compose discorsi nei quali si trova molto vigore: da vecchio decise di scrivere opere storiche. Di queste vi sono sette libri, dei quali il primo contiene le imprese dei re del popolo Romano, il secondo ed il terzo contengono donde sia sorta ogni città d’Italia, per cui sembra che si chiamassero “Origini”. Nel quarto poi c’è la prima guerra Punica, nel quinto la seconda. Allo stesso modo trattò delle altre guerre fino alla pretura di Servio Galba, che sconfisse i Lusitani. Di queste guerre non nominò i comandanti, ma annotò gli avvenimenti senza fare nomi. In tali libri compare molto di operosità e diligenza, nulla di dottrina.